Margines to je karno, jaczé ni mô zwënégów, nie zrobiło nick dlô òglowégò dobra, a nawetka samò brëkùje pòmòcë lëdzy z bùtna marginesu. Jakno cos òdcãté òd dërżenia nie bierze ùdzélu w twòrzenim tegò, co nôwôżniészé dlô spòlëznë.
Jak w taczim rozmienim sã przedstôwiô margines, ò jaczim gôdôł prezydeńt Kòmòrowsczi? Jô mëszlã, że czejbë głowa państwa wiedza, jaczi je plac kaszëbsczich nôrodników w procesu “renesansu kaszëbiznë”, tej òn bë ani bez sztërk tak nie pòmëslôł.
To, że Të, Tczëwôrtny Czëtińcu czëtôsz te słowa je zasłëgą nôrodny deje w kaszëbsczi rësznoce. Nié, Brońce Bòże, nie chcã gadac, że mòje słowa są dlô ti rësznotë znaczącé. Le jidze mie ò sóm fakt jistnieniô kaszëbsczégò pisënkù. Florión Cenôwa – òjc kaszëbsczi deje je pierszim, co scwierdzył, że mòwa Kaszëbów zasłëgiwô na gwôsną lëteraturã. Jegò tekstë “Kaszëbi do Pòlôchów”, “Czile słów ò Kaszëbach…”, “Rozmòwa Pòlôcha z Kaszëbą” i “Rozmòwa Kaszëbë z Pòlôchã” to są pierszé słowa naji lëteraturë. W nich aùtór klôr przedstôwiô swój pòzdrzatk i zgódné z nim relacje midzë Kaszëbama a Pòlôchama – apartny òd sebie, zdrëszony przez pòspólné céle. Czejbë nié jinspirëjącô pòstacjô nôrodnika Cenôwë to më bë mielë Heronima Derdowsczégò, pòsobné pòkòlenia dzejarzów, Zrzeszenié, i Zjazdë w òbrëmienim, jaczich prezydeńt krziwdzy naju taczima słowama? Pewno nié. Matka i òjc mògą bëc dobri abò lëchi, le to jima zawdzãcziwómë żëcé. Jistno Cenôwie żëcé zawdzãcziwô kaszëbskô rësznota i lëteratura.
Czej më ju jesmë przë sprawach jãzëka, wôrt je rozwinąc tã témã. Jak wëzdrzało zgrôwanié do ùznaniégò jãzëka, tegò jãzëka, jaczi ùznôwô wnetka kòżdi dzejôrz? Pò Cenôwie pòlonocentrik Derdowsczi nié blós nie chcôł ùznaniégò jãzëka, le téż pisôł, że jegò żëczbą je cobë Kaszëbi gôdelë “jak we Warszawie”. Tej tczëwôrtny pòlonocentricë – ùmiéranié kaszëbiznë je dlô waju zwënégą? Do deje jãzëka na szczescé wrócëlë Młodokaszëbi, a pózni tã dejã cygnãlë nôrodnicë Zrzeszińcë, w ùprocëmnienim do pòlonocentrików Klëkòwców. W Tatczëznie w sprawach nôrodu zdania są pòdzeloné, co do jãzëka kòżdi zgódnô zgrôwôł do jegò ùznaniégò. Timczasã ùczałi (pòlonocentricë) widzelë w tim zagróżbã! Co sã stało, że terô òni nie biôtkùją ò ùznanié kaszëbiznë za dialecht pòlaszëznë? Czemù zmienilë pòzdrzatk i przëjãlë ten reprezeńtowóny m. jin. przez tëch strasznëch nôrodników, co są zagróżbą?
Jãzëk przejôwiô sã w lëteraturze. Ò zwënégach nôrodników na lëteracczim gónie to bë mógł pisac wiele. Jô le krócëchno spitóm, czim bë bëła kaszëbskô lëteratura bez tekstów Cenôwë, gôdków Gùczów Macka, piesniów Jana Trepczika, przekładu Ewanielëje ksãdza Grëczë? Jo, te wszëtczé dokazë bëłë pisóné przez strasznëch nôrodników!
A jeżlë jesmë przë religiowëch tekstach – chto z pielgrzimów (co czãsto kòl “Më trzimómë z Bògã” mają wëpisóné “ni ma Kaszub bez Pòlonie…” na transpareńtach) nie znaje piesnie “Kaszëbskô Królewô”? Jak to? Tej tã piesniã téż napisôł Kaszëba co sã nie czuł Pòlôchã? Jo!
Ò czim je snôżô marijnô piesniô? Ò Matce Bòsczi Swiónowsczi – Królewi Kaszëb. Ji kòrunacjô bëła we wiôldżim dzélu wspiartô przez ks. Grëczã – tegò òd tëch Zrzeszińców, co blós szkòdzëlë kaszëbsczi sprawie. To je straszné, że te wszëtczé pielgrzimczi, co maszerëją do naji królewi mùszą bëc wdzãczné kòmùs, chto reprezeńtëje “margines”. Jeden z trzech nôwôżniészich na Kaszëbach placów kùltu je w dzélu dokazã nôrodników, to je dzywné, bò doch wiedno sã czëje, że nôrodny Kaszëbi ni mają Bòga w sërcu i czerëją sã niezgarą ë jinyma niéchrzescëjańsczima wôrtnotama.
Są te wszëtczé zwënédżi, ò jaczich móm napisóné, marginalné?
Kùli ze znónëch dzejarzów je nôrodnikama? Jô bë mógł zrobic długą lëstã, le to bë bëło bùten szëkù. Ò dzélu z nich wszëtcë wiedzą, że òni mają taczi pòzdrzatk, drëdzë chcą, cobë sprawa jich nôrodnoscë bëła jich priwatną sprawą i to je nót ùważac. Jô blós rzekã, że bez tëch nôrodników kaszëbskô rësznota bë bëła smùtnô, bez dëszë.
Tak czë jinak, to co prezydeńt pòzwôł marginesã, wedle mie je dërżeniã, pòkrzésną mòcą dlô drëdżich. Jak bë wëzdrzôł kaszëbsczi swiat bez nôrodników? Lud wëzbëti lëteraturë, ni mający ani pòbòżnégò, ani jinégò placu zéńdzeniô całi spòlëznë. Nôwikszima rozegracjama bë bëłë òżniwinë, na jaczé bë wierã prezydeńt nie przëjéżdżôł. W radiu bë nie lecałë ani tradicjowé, ani nowòmódné sztëczczi w naszim jãzëkù, przeprôszóm – gwarze, bò kòmù bë sã chcało kaszëbsczé radio zakładac. Taczi tekst jak ten bë mógł pòwstac leno pò pòlskù, le i tak bë nie pòwstôł, bò kògò bë taczé sprawë czekawiłë? Kùńc kùńców – mòże, czejbë nié nôrodnicë, to dzysô bë nie bëło kòmù narzékac na “szkòdlëwi margines”…
