Kaszëbi to je drãgô pùblika, jak to sã gôdô ò lëdzach, jaczich je drãgò czims rëszëc, miec na nich cësk. To gwës widzą kaszëbsczé elitë, jaczé bez skùtkù próbùją jima wgadac, że kaszëbizna je cos wôrt. A jesz gôdają jakòs nié pò naszémù, te dzywaczné słowa, i to pisanié, tegò doch nie jidze przeczëtac. 

Ju Florión Cenôwa miôł tôkel z pùbliką, bò pòmión jegò dokazów w czasach twòrzeniégò béł… a nié, tak richtich gò nie bëło. Dzysô kaszëbsczé elitë, co są ùczałé i znają retoriczny kùńszt, robią wszëtkò, co mògą,  ùżiwają metodów, co sã wiedno sprôwdzają i… na Kaszëbach sã nie sprôwdzają. Wedle mie to bë bëło nót òdemknąc kùrsë gôdaniô do Kaszëbów, bò ten nôród dzejô na czësto jinëch reglach jak drëdzë. Jô taczégò kùrsu nie pòprowadzã bò sóm nie wiém jak to zrobic. Ale mëszlã, co przedstawienié znanków kaszëbsczi pùbliczi pòmòże w przemówienim do ni i pòkôże fele jaczé elitë robią.

Kaszëbskô spòlëzna mô wiele pòspólnégò z pòlską (wicy niżlë bë tegò chcelë nôrodnicë), le mô téż skòpicą spòdlecznëch apartnosców (wicy niżlë bë tegò chcelë pòlonocentricë).  Dëcht jak Pòlôszë nie chcą wëkònywac cëzëch pòlétów. Nicht ni mòże wlezc i jima rzeknąc “zawierzë mie, jô lepi wiém jak to zrobic. Të môsz blós to wëkònywac, a jô mdã mëslôł”. Kaszëbi swòje wiedzą. Do naju sã nie przëchôdô z dogmatã jaczi mómë przëjąc.  To nie znaczi, że jesmë czësto jak naji pôłniowi sąsadze. Jak sã widzy, że sąsôd mô fejn aùtół tej sã rozmiszlô co bë tu zrobic, żebë téż taczi miec. Tak to je kòl naju, w ùprocëmnienim do “Antków” chtërny jak widzą, że sąsôd mô, tej wiedzą, że ùkrôdł i nôlepi mù gò rozwalëc, a co bądze nama pòkazywôł! W skrócënkù kaszëbsczé mëszlenié to “jak jiny mają, tej jô téż mògã”, a nié “jak jô ni móm, tej òni téż niech ni mają”.
Temù do naju nie przemôwiô argùmeńt “wróg”. Naju nie jidze nastawic procëm czemùs.

Co robią elitë? Abò przëchôdają z przëszëkòwónym dogmatã – taczi pisënk, takô wersjô historie, taką deklaracjã môsz złożëc w spisënkù. Abò próbùją nastawic procëm – to mómë widzoné slédnym czasã – “ta môłô òrganizacjô ni mô tradicjów i mòże zaszkòdzëc. Temù pòjta do naju, a òd nich sã trzimta dalek. Më mómë tradicje, i wiedno cos tam”.

Smùtné je to, że elitë tak baro òserocywają nasz lud. Czësto sã za nim nie czerëją, i próbùją cos dobëc na sztridach. Robią to z nôrodã co wiedno béł nôpiarti i wiedzôł ë robił swòje, a òkróm tegò żëjącë na zberkù rozmajitëch kùlturów wiedno drësził sã z jinyma. Pòlôszë, Miemcë, Kaszëbi – më żëjemë razã, tej za czim sã sztridowac – tak wiedno bëło.

Kaszëbi nôbarżi to lubią miec pòkù. Dzejarzóm gôdają: “mòże i wa jesta Kaszëbi, le ti richtich Kaszëbi to sedzą doma a gòspòdarczi pilëją”. Mòże tej prosto namknąc na tëch lëdzy i dzejac sami dlô se? Kò z tegò co je widzec, wiele dzejarzów taką taktikã mô wëbróné. Mòże prosto tak robic – tedë mòżemë sã i sztridowac i robic z najim jãzëkã i kùlturą co chcemë, aùtenticznosc nie je wôżnô. Tak sã mòże wëdawac, bò grajemë dlô czãżczi pùbliczi. Le sygnie ùzdrzec wzrëszenié na skarnie tëch “richtich Kaszëbów, co sedzą doma i pilëją gòspòdarczi”, czej młodi do nich zagôdają pò kaszëbskù. Sygnie pògadac z nima dłëżi. Nié, tak jak to niejedny dzejarze robią, bò blós tëli rozmieją “chcemë le so zażëc, më trzimómë z Bògã, wejle jo”, le przegadac czile minut na rozpòznanié – człowiek widzy, że më nie robimë z niegò szpòrtów, nie traktëjemë jak głupégò (Kaszëbi nie lubią, jak chtos mëszli ò nich, że znają le kaszëbsczi), le pò prôwdze z nim gôdómë w tim jãzëkù, co i jemù i nama w sërcu graje. Pò tëch czile minutach Kaszëba widzy, że gôdô z naszińcã. Jak jesz ti gôdający nalézą midzë sobą krewnëch to ju òglowò je bëlno. Le sygnie, że widzą, że ten chtos je “nasz” sërcã. Tej pò tim czasu zaczinô sã pòwôżnô gôdka i dzejôrz widzy, że ten prosti Kaszëba téż kòchô swòjã tatczëznã. Pò swòjémù, nié tak jak më – przez fanã, himn (mòże tegò nawetka nie znac), le przez zemiã na jaczi robi, doswiôdczenia, jaczé mô przeszłé. Ta miłota je aùtenticznô, chòc nie brëkùje kòżdodniowëch deklaracjów.

Ti lëdze naju brëkùją – kògòs chto wërazy jich wseczëca. Doch nié kòżdi mùszi bëc dzejarzã. Më brëkùjemë tëch lëdzy – profesorowie co gôdają ò czerënkù rozwiju mùszą znac kawel prostëch lëdzy i pòmëslec jaką drogą ti lëdze chcą jic.

Jô mëszlã, co kaszëbizna brëkùje wezdrzeniô w swiat nôrodu, jegò nôleżników. W swiat lëdzy co nie znają socjologiczny terminologie i nie wiedzą, czë są miészëzną czë nôrodã; czë gôdają w regionalnym jãzëkù, czë w gwarze. Òni wiedzą, że ta zemia je jich, bò jich òjcowie jima jã delë. Chcemë jima dac nôdzejã, że òni mdą jã mòglë dac swòjim dzecóm.

Jak do nich trafic? Co jima gadac? Lëché pëtanié. Nie gadac. Słëchac. Dopiérze tej zacząc dwùgôdkã.

GENY