21 gromicznika je ùsôdzony przez ÙNESCO jakno Swiatowi Dzéń Rodny Mòwë. Je to swiãto jãzëkòwi rozmajitoscë swiata, chtërno mô przëpòminac nama, cobë më mielë starã ò rozwij naszégò domôcégò jãzëka.
Latos, w „Rokù Ksążczi”, pòswiãconym przez stowôrã Kaszëbskô Jednota sprawóm lëteraturë, w ten dzéń òsoblëwie wôrt je wząc do rãczi tekstë w rodny mòwie. Dobrze, że pamiãtają ò tim téż jiné stowôrë ë przibiorë, co dzejają w kaszëbiznie, jak chòcle Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié, Firma TREFL ë Akademiô Warkòwégò Sztôłceniô ze Gduńska, chtërne na Swiatowi Dzéń Rodny Mòwë przërëchtowałë pòkôzk nowëch pòdrãczników do kaszëbsczégò, jigrã dlô dzecy „Kaszëbsczé Memos” i e-learningòwą platfòrmã do ùczbë kaszëbsczégò.
Kaszëbskô Jednota, z leżnoscë swiãta rozmajitoscë jãzëków swiata, chce przëpòmnąc ò „Słowarzu” ks. B. Zëchtë, kaszëbsczi „Kalevalë” (Kalevala – epikòwô pòéma skłôdającô sã z piesni, kùrantków, kôrbiónków, pòwiôstków ë òpòwiedniów Finów ë Estónów zebrónëch w 19. stalatim przez Eliasa Lönnrota, zwónô fińsczim nôrodnym epòsã), jak pòzwôł nen dokôz pisôrz Stanisłôw Janka. „Słownika gwar kaszubskich na tle kultury ludowej”, wëdóny w latach 1967-1976 niech mdze naszim, wszëtczich Kaszëbów, spòdlã do zachòwaniégò tegò, co w kaszëbiznie – gôdce ë kùlturze – je nôpiãkniészé.
Je wiedzec, że ni mają Kaszëbi niżódnégò taczégò drëdżégò słowarza gwôsnégò jãzëka, ani téż jiny ksążczi, co bë mògła bòkadnoscą òpòwiedniów dorównac dokazowi ksãdza z Pùzdrowa. Na nasze nieszczescé „Słowôrz” ks. Zëchtë nie je wznowióny, bò nie je załatwionô sprawa aùtorsczich prawów. Kòle 1000 kòmpletów, jaczé są na swiece, to je wiele za mało, cobë zanëkac głód na nen dokôz. Ni ma co pisac, jak nowé wëdanié pòmògłobë w rozwiju kaszëbsczégò jãzëka, bò bë tu nót bëło czilenôsce starnów naskriblëc.
Kaszëbóm òglowò czãżkò sã gôdô pò kaszëbskù, bò më wszëtcë, kaszëbsczi òtrocë, w wiôldżim dzélu mómë ju zabëté jãzëka swòjëch òjców. Czej przińdze starszima gadac pò kaszëbskù z młodima, w ti kôrbiónce dosc tëli ùżiwają pòlsczich słowów, bò są zycher, że ti młodi nie znają domôcëch zwãków. Domôgajã sã téż, jak łoni, òb czas warkòwniów piszącëch pò kaszëbskù, młodô pòétka: – Docz mómë pisac slowama, jaczich naji czëtińcë nie zrozmieją? Mòji doma nie wiedzą, co ne słowa znaczą, a cëż dopiérze gadac ò mòjëch rówiennikach.
Dopiewiescą do tegò wôżnégò pëtaniégò mògą bëc słowa Eckarta Vun Wolde z jedny fejsbókòwi spiérczi: Wedle mie nie jidze ó to, cobë so cos fejn nazwac, blós cobë to bëła prôwdzëwô kaszëbskô mòwa. Miast mùdzëc twòrzącë nowé słowa, nie je to lepi szëkac za prôwdzëwima, jeżlë ju w jãzëkù miałë bëté? Nawetkã jeżlë ju jedno abò drëdżé słowò je jidzoné w zabët, nie je lepi jich przëpòmnąc miast twòrzëc sztëczné neòlogizmë? Cëż z te, że nichtos mô sã wëmëszloné “smùtana” miast “lëstopadnika”, czej òbadwa słowa nigdë nie fąksnérowa w kaszëbsczim jãzëkù, bò Kaszëbi gôdalë (abò gdze-niegdze dërch gôdają) môrcyńsczi? Wedle mie je pòtrzébno przińc nazôd do zdrojów, a téż wsłëchac sã w mòwã stôrëch lëdzy (…). Na òstatk przińdzemë do te, co starszô generacëjô nie mdze rozmiôc młodëch, a młodi ni mdą mòglë wicy rozmiôc stôrëch. Bądze jak na Łużëcach, że dzecë przińdą ze szkòłë dodóm ë dali nie mdą gadac z familiëją pò swòjémù, bò tak sã na nôtërnô gôdka różni òd ny “ùczałi”. Ti normalny, gôdający òd dzecnëch lat lëdze ze wsów mògą nas naùczëc wicy ò kaszëbsczi mòwie jak wszëtczé ùczałé knéżczi.
Pò Kaszëbsczi jezdzy terô Knégòbùs nasza pòspólnô ùdba z Radiã Kaszëbë. Pò pôłnim na zéńdzeniach z kaszëbską ksążką, rëchtowónëch przez czerowniczkã czëtnicë na kòłach, pòtikają sã lëdze, cobë pòkôrbic, czasã nawetka òglowò, ò kaszëbiznie. We Wiôldżi Wsë Òrszula Drzéżdżón, bialka sp. aùtora „Twarzë Smãtka” pòwiôdała, jak razã z chłopã jezdzelë do stôrégò wùje do Domôtowa ë Jón Drzéżdżón pisôł w hefce wszëtczé słowa ë szëk ti gôdczi swòjégò krewnégò. W Krokòwie zôs, Mariô Stina rzekła wspòmink ò wùje, ks. Bernace Zëchce, co przëjéżdżôl do nich dodóm czile razë òb rok a chòdzyl dërch z heftã, ë pitôł sã jak to sã tam zwie, a jak wa nó to gôdôta… Ksążczi ë lëdze (póczi jesz żëją ti starszi) są nym czerpiskã mądroscë. Jak nasze pòkòlenia – pò prôwdze pierszé, w chtërnëch je tak wiele lëdzy czëtającëch ë piszącëch pò kaszëbskù – nie przëniosą królewiónczi w ji nôpiãkniészich ruchnach przez rzékã cëzëch mòwów, mògą ju wnetka prôwdzëwé bëc słowa tëch, co wieszczą, jiże kaszëbsczi jãzëk òstónie dlô Kaszëbów blós symbòlã naszińskòscë, ale gadac w rodny mòwie naszi òtrocë ju nie mdą rozmielë.
